Na warsztacie: M48A3

Seria czołgów Patton zalicza się do najbardziej kultowych rodzin czołgów w historii pancernej wojny. W poprzednim artykule wspomnieliśmy o oryginalnym M48, który wjedzie do gry na poziom 1 w aktualizacji 0.19. Zmiana ta pozostawia jednakże wolne miejsce, które zajmie inny członek serii M48 – M48A3.

Aby zrozumieć o co chodzi w wersji M48A3, musimy wrócić do M48A1 czyli wariantu z ulepszonym włazem kierowcy i kopułą wieży, którą formalnie odłączono od oryginalnego M48 25 października 1954 roku.

W przeciwieństwie do M48, który nie przeszedł chrztu bojowego, M48A1 był zaprawiony w walkach. Po raz pierwszy wkroczył do akcji w lipcu 1958 roku, kiedy czołgi USMC wjechały do Bejrutu. Od około 1959 roku służyły również w Niemczech. Prawdopodobnie najsłynniejszą ich misją była wojna w Wietnamie, w której sprawdziły się jako wytrzymałe i niezawodne „woły robocze”. Dość wcześnie, bo w maju 1953 roku stwierdzono, że czołg wymaga jeszcze wielu ulepszeń.

Główną wadą M48A1 było ekstremalnie wysokie zużycie paliwa i co się z tym łączy, stosunkowo mały zasięg operacyjny. Rozwiązano ten problem wprawdzie, instalując zewnętrzne zbiorniki paliwowe (których można było się pozbyć), ale było to rozwiązanie prowizoryczne. Rozwiązanie ostateczne wynikało z rozwoju skrzyni biegów i silnika.

Na początek opracowano nowy, mniej żarłoczny silnik (oznaczony jako AVI-1790-8), zastępując dwa gaźniki poprzedniego modelu AV-1790 wtryskiem paliwa. Nowy silnik produkował około 10 KM więcej niż stary.

Pojawiła się też nowa skrzynia biegów - XT-1400. Była tańsza i bardziej niezawodna niż starsza seria CD, ale z uwagi na swą konstrukcję obniżała prześwit pojazdu, co nie za bardzo podobało się armii. Niemniej jednak silnik, skrzynia biegów i zewnętrzne zbiorniki paliwa zostały przetestowane w zmodyfikowanym M48, który (od stycznia 1954 roku) nosił oficjalne oznaczenie T48E1 (powrót do litery T miał wyrazić eksperymentalny charakter przedsięwzięcia).

T48E1 miał co prawda większy zasięg operacyjny niż poprzednik, ale spadek zużycia paliwa nie robił wrażenia (zasięg działania zwiększono dzięki dodatkowym zbiornikom paliwa). Największym minusem była skrzynia biegów – oprócz wyżej wspomnianego problematycznego prześwitu koszt modyfikacji istniejącego kadłuba M48 był dość wysoki, zaś jeden model czołgu z dwiema różnymi skrzyniami biegów, znajdujący się na służbie, nie był dobrym pomysłem ze względów logistycznych. W końcu wycofano skrzynię biegów XT-1400, zaś program T48E1 powrócił do testowania T48 ze zmodyfikowaną wersją starszej skrzyni biegów CD-850.

T48E2

Mniej więcej w tym samym czasie Detroit Arsenal prowadził własne badania, mające na celu zwiększenie zasięgu operacyjnego czołgów M48 oraz zmniejszenie jego w podczerwieni. Za podstawę wzięto model porównywalny do T48E1 i zmieniono konstrukcję pokrywy silnika, aby zwiększyć przepływ powietrza (i tym samym ulepszyć chłodzenie) w silniku. Przeprojektowano też przedział silnika i zbiorniki paliwa, co zwiększyło ich pojemność do 1268 litrów. Aby skrócić czas konserwacji, ułatwiono ponadto dostęp do silnika. Zmodyfikowano też zawieszenie, aby poprawić jego niezawodność. W ten sposób zmodyfikowany wariant oznaczono jako T48E2. W grudniu 1954 zamówiono cztery prototypy.

Na początku 1955 roku Chrysler połączył T48E2 z nowym hydraulicznym systemem kontroli wieży, wyprodukowanym przez Cadillac Gage. W ten sposób powstały wariant otrzymał nieoficjalną nazwę T48E3. Oficjalna nazwa, nadana w październiku 1955 r., brzmiała 90mm Gun Tank M48A2. W grudniu zatwierdzono produkcję tej odmiany.

M48A2 Niemcy

M48A2 był zasilany 12-cylindrowym, 29,3-litrowym silnikiem AVI-1790-8, produkującym około 690 KM i połączonym ze skrzynią biegów Cross-Drive CD-850-5. Zmianie nie uległa armata (M41 kal. 90 mm), przedni i boczny pancerz oraz wieża:

• Górna płyta przedniego pancerza: 110 mm (pochylona pod kątem 60 stopni)
• Dolna płyta przedniego pancerza: 102-61 mm (pochylona pod kątem 30 stopni)
• Opancerzenie boczne kadłuba: 76-51 mm
• Wierzch kadłuba: 57 mm
• Osłona działa: 114 mm (pochylona pod kątem 30 stopni)
• Przedni pancerz wieży: 178 mm
• Boki wieży: 76 mm
• Tył wieży: 51 mm
• Wierzch wieży: 25 mm

Ze względu na przeprojektowanie w fazie T48E2 zwiększyła się grubość tylnego pancerza (41-30 mm zamiast 35-25 mm). W latach 1956-1959 z taśm produkcyjnych zjechało łącznie 2328 egzemplarzy, których produkcja miała miejsce w Delaware (Chrysler) i Nowym Jorku (ALCO).

Już w trakcie produkcji zastąpiono problematyczny dalmierz M17 dalmierzem stereoskopowym M13 oraz poprawiono napęd balistyczny (do modelu M5A2). Wzrosła też pojemność przedmuchiwacza. W styczniu 1959 r. oznaczono ten wariant jako M48A2C. Z 2328 egzemplarzy M48A2 1344 było wariantem M48A2C. M48A2 ma ciekawą historię – pod koniec lat 50. XX wieku wraz z M47 należał do pierwszych powojennych zachodnioniemieckich czołgów podstawowych. Począwszy od 1959 roku zamówiono w BRD 1492 egzemplarzy M48A2. Inne alternatywy zakładały ponowne ruszenie produkcji zmodyfikowanego czołgu Panther, który to plan nie przeszedł z powodów politycznych i ekonomicznych.

M48A2 służył w Bundeswehrze do lat 80. zeszłego wieku (kiedy to nastały czasy czołgu podstawowego Leopard 2). W latach 70. Niemcy zmodernizowali swoje M48A2 do poziomu M48A2GA2, wymieniając działa 90 mm na armaty M68 kal. 105 mm. Kilka niemieckich M48A2 sprzedano ponoć (jak twierdzą niektóre źródła) Izraelowi, który wykorzystywał ja w rodzinie pojazdów Magach (obejmującej wszystkie warianty izraelskiego Pattona).

Co się tyczy Stanów Zjednoczonych, w tym samym czasie co produkcja M48A1/M48A2 ruszył kolejny projekt, którego celem była dalsza poprawa zasięgu pojazdu. Cel ten osiągnięto, instalując w czołgu silnik Diesla i poprawiając siłę ognia - miejsce działa 90 mm zajął licencjonowany wariant armaty Royal Ordnance L7 105 mm. Było to rozwiązanie tymczasowe. Warto wiedzieć, że praktycznie wszystkie aktywnie wykorzystywane powojenne amerykańskie czołgi podstawowe (z wyjątkiem M48 i Abramsa) zakwalifikowano jako rozwiązania tymczasowe. To z kolei potwierdza tylko starą prawdę, że nie ma nic bardziej trwałego niż prowizorka. Program ten ostatecznie zaowocował 105mm Gun Tank M60, którego zawiłą historię opowiemy innym razem.

Tymczasem złożyło się tak, że z jednej strony Amerykanie dysponowali dużą liczbą wariantów M48A1 i A2, z drugiej strony trafił już do produkcji nowy, pod każdym względem lepszy czołg. Rozwiązaniem, które się tu samoistnie nasuwało, była modernizacja modeli M48A1 i A2 do standardu porównywalnego z M60, ale, jak to zwykłe bywa, droga do tego celu wbrew wyobrażeniom projektantów nie była usłana różami.

Pierwsza próba wyposażenia M48A1 w rozwiązania z M60 (zwłaszcza w silnik Diesla i armatę 105 mm) została zatwierdzona w kwietniu 1960 roku pod nazwą M48A1E1. Oznaczenie otrzymał już zbudowany pojazd. Pierwszy z sześciu prototypów, przetestowanych przez różne jednostki, dostarczono do Aberdeen jeszcze w marcu.

M48A1E1

W przeciwieństwie do M48A1 czołg M48A1E1 był napędzany silnikiem wysokoprężnym, a konkretnie 29-litrowym Continental AVDS-1790-2 V12 z doładowaniem, który produkował około 643 koni mechanicznych. Silnik był połączony ze skrzynią biegów CD-850-6A. W porównaniu ze standardowym M48A1 masa czołgu wzrosła tylko nieznacznie (z 47,2 do 47,7 ton).

Przy pomocy elementów z M60 ulepszono ponadto zawieszenie. Działo M41 90mm, jak wyżej wspomnieliśmy, zastąpiła armata M68 kal. 105 mm (licencjonowany wariant L7) wraz z systemem kierowania ogniem M60. Choć zmiana ta pociągnęła za sobą zmniejszenie liczby przewożonej amunicji z 60 do 57 sztuk, dzięki zwiększonej sile ognia i zwiększonemu zasięgowi pojazd zostawiał w tyle stary M48A1.

Ze względu na brak miejsca w kopule nie można było zamontować w pojeździe zaawansowanych urządzeń wspomagających widzenie, zaplanowanych dla M60, co ograniczyło dalszy rozwój M48A1. Oprócz tego problemy sprawiała armata M68 – nie z powodów konstrukcyjnych, lecz ekonomicznych. Po pierwsze rozchodziło się o ograniczoną liczbę łatwo dostępnej amunicji kal. 105 mm. Co gorsza, przezbrojenie wszystkich M48 w 105mm M68, oznaczało, że wojsko zostanie z wielką ilością bezużytecznej amunicji 90 mm. Obydwa czynniki przesądziły los 105 mm M68, który usunięto z programu modernizacji M48A1.

Dwa M48A1E1 odzyskały nawet działa 90 mm M41 i zostały przemianowane na M48A1E2. W końcu wyposażony w kilka dalszych ulepszeń wariant M48A1E2 został przyjęty do służby pod oznaczeniem 90mm Gun Full Tracked Combat Tank M48A3. Konwersja istniejących M48A1 i M48A2 do standardu M48A3 zaczęła się w lutym 1963 r. Do końca 1964 roku przekazano wojskom lądowym i Korpusowi Piechoty Morskiej Stanów Zjednoczonych 1019 czołgów.

Też tym razem zachowano opancerzenie pojazdu - za wyjątkiem pokrywy silnika i tyłu - na tym samym poziomie co w M48A1/M48A2. Czołg wyposażono w model silnika AVDS-1790-2A (643 koni mechanicznych). Model skrzyni biegów, CD-850-6A, przejęto z M48A1. Maksymalna prędkość wynosiła 48 km/h. Czołg zachował armatę 90 mm M41, ale wzrosła liczba amunicji do 62 pocisków. Działo wzbogaciło się w nową tarczę nylonową (dzięki czemu osłona wyglądała jak z materiału tekstylnego). Zmodernizowany system kierowania ogniem obejmował następujące ulepszenia:

• Dalmierz M17B1C
• Napęd systemu balistycznego M10B1
• Komputer balistyczny M13B1
• Teleskop i podstawę M105
• Peryskop działonowego M31

To była bazowa konfiguracja M48A3, na której się nie kończyło. Pod koniec 1965 roku ponowiono próbę przezbrojenia M48A3 w armatę 105 mm M68, ale po raz kolejny udaremniły ją finansowe względy – tym razem wszystkie dostępne fundusze szły na wojnę w Wietnamie. Inną sprawą było, że w chwili prezentacji planu szereg czołgów M48A3 znajdowało się już w drodze do Azji Południowo-Wschodniej.

M48A3 w Wietnamie

Kolejna modernizacja (od 1967 roku) był zatem nieco mniej ambitna. M48A3 zyskał – oprócz różnych mniejszych ulepszeń, przejętych z M60A1, takich jak panele sterowania kratownicę wlotu powietrza do silnika – nową kopułę dowódcy (podwyższono istniejącą kopułę i zainstalowano na dole pierścień osłaniający). Uprzednią kopułę M1 często krytykowano z uwagi na słabe urządzenia wspomagające widzenie. W ten sposób zmodyfikowany pojazd otrzymał tymczasowe oznaczenie M48A3 (Mod.B). Po zakończeniu programu konwersji M48A3 nazwę usunięto. Miało to miejsce pod koniec 1967 roku, kiedy przedsiębiorstwo Bowen-McLaughlin-York zmodyfikowało kolejne 578 czołgów, co zwiększyło liczbę zmodyfikowanych pojazdów do 1597.

Ostatecznie czołgi M48A3 trafiły też do innych użytkowników. Znaczną liczbę różnych wariantów M48 przekazano lub sprzedano siłom zbrojnym Wietnamu Południowego. Po przegranej wojnie na służbie w Wietnamie pozostały jakieś dwa tuziny czołgów, które z uwagi na brak części zamiennych wkrótce wycofano.

Prawdziwy okres świetności M48 przeżył podczas wojny sześciodniowej i wojny Jom Kipur. W rękach Jordańczyków i Izraelczyków maszyny te stały się doprawdy śmiercionośne. Niestety, w wojnie Jom Kippur utracono ogromną ich liczbę z uwagi na masywny użytek radzieckich pocisków kierowanych Malutka, wystrzeliwanych przez dobrze ukryte drużyny ppk oraz z opancerzonych wozów bojowych BMP-1. W czasie konfliktu odkryto też jeden fatalny błąd – skłonność M48 do pożaru w momencie penetracji przodów czołgów. Wszystko to ze względu na łatwopalny płyn hydrauliczny, który pociągnął za sobą ogromne straty w załogach. Problem ten rozwiązano później, wymieniając skład płynu na mniej łatwopalny.

Innym problemem, ujawnionym w Wietnamie i Izraelu, było niebezpieczeństwo eksplozji amunicji przy trafieniach wieży. Usterkę tę rozwiązano poprzez zmianę sposobu magazynowania amunicji.

Wariant M48A3 trafił ponadto na wyposażenie armii Republiki Chin i Korei Południowej, aczkolwiek na służbie tych krajów nie oddał ani jednego strzału.

M48 służył w wojsku przez kilka dekad i w końcu został przezbrojony w armatę kal. 105 mm do standardu M48A5, który jest wykorzystywany przez kilka krajów do dzisiaj. Największymi operatorami M48 są obecnie Korea Południowa i Turcja.