Na warsztacie: T-72B

Wiele jest słynnych czołgów na świecie, ale mało który dorównuje legendarnemu T-72. Produkowany w dużych ilościach w kilku krajach wszechobecny wół roboczy byłego Układu Warszawskiego brał udział w niezliczonych konfliktach zbrojnych i należy do najbardziej popularnych eksportowych pojazdów militarnych okresu zimnej wojny. W niniejszym artykule przyjrzymy się modelowi T-72B.

Decyzję o rozwoju T-72B rząd radziecki podjął 5 lipca 1981 roku. Same prace nad nowym wariantem miały miejsce w zakładach Uralwagonzawod i były częścią obszerniejszego programu modernizacji T-72A, obejmującego wiele różnych prototypowych ulepszeń tego czołgu podstawowego.

Jeden z projektów tego programu nosił oznaczenie Obiekt 184. Zaowocował on sześcioma różnymi konstrukcjami wież, z których każda miała inne opancerzenie, uzbrojenie i system kierowania ogniem. W latach 1981-84 zbudowano i gruntownie przetestowano kilka prototypów. Zwycięzca trafił do Armii Radzieckiej 27 października 1984 roku pod oznaczeniem T-72B. Decyzję tą potwierdziła dyrektywa Ministerstwa Obrony z 23 stycznia 1985 roku. Prawdopodobnie dlatego jedne źródła cytują rok 1984, inne znowu 1985 jako datę wprowadzenia T-72B.

W porównaniu z wcześniejszymi konstrukcjami T-72A nowa wersja odznacza się ulepszeniami dwóch obszarów:

• Ochrony
• Siły ognia

Ochronę balistyczną zwiększył bardzo nowoczesny jak na owe czasy zestaw ERA Kontakt. Składał się on z 227 oddzielnych kostek, rozmieszczonych na przednim pancerzu kadłuba oraz przodzie i bokach wieży, chronił przed pociskami rakietowymi pierwszej generacji. Nadmienimy, że konstrukcja pancerza reaktywnego w T-72B uległa zmianie (została ulepszona) w porównaniu do T-72AV (wariantu T-72A, wyposażonego w ten sam zestaw ERA). Pancerz reaktywny Kontakt pierwszej generacji był w stanie odeprzeć głowice z około 700 mm penetracji. Do przebicia zestawu były potrzebne bardziej potężne pociski rakietowe (lub tandemowe głowice).

Oprócz tego zmieniono nieco kształt wieży, co jeszcze bardziej zwiększyło ochronę jej przedniego pancerza. Z uwagi na inny układ kompozytowego opancerzenia przedni pancerz wieży zauważalnie się poszerzył (zyskał tzw. policzki). To dlatego Amerykanie przezwali ten wariant wieży „Super Dolly Parton”.

Ponadto zmienił się układ opancerzenia kadłuba. Pierwotna przednia górna płyta opancerzenia T-72A składała się z następujących warstw (z zewnątrz do wewnątrz):

• stalowej płyty grubości 60 mm
• warstwy tekstolitu grubości 53 mm
• warstwy tekstolitu grubości 53 mm
• stalowej płyty grubości 50 mm

W 1982 roku T-72A zyskał dodatkową stalową płytę (dotyczyło to też bazowanego na nim T-72M1). Warstwy tekstolitu zostały usunięte w późniejszych modelach T-72A oraz wczesnych egzemplarzach T-72B. Zastąpiono je warstwami płyt z lukami pomiędzy nimi.

Kompozycja ta prezentowała się w następujący sposób:

• stalowa płyta grubości 60 mm
• trzy stalowe płyty grubości 15 mm z lukami pomiędzy nimi o szerokości 15 mm
• stalowa płyta grubości 50 mm

Strukturę tę zmieniono w późniejszych egzemplarzach T-72B w następujący sposób:

• stalowa płyta grubości 60 mm
• trzy stalowe płyty grubości 10 mm z lukami pomiędzy nimi o szerokości 10 mm
• trzy stalowe płyty grubości 20 mm z lukami pomiędzy nimi o szerokości 10 mm
• stalowa płyta grubości 50 mm

Ta skomplikowana kompozycja odpowiadała RHA około 460-480 mm przeciwko amunicji kinetycznej i uodparniała górną część przedniego pancerza na pociski HESH. Ciekawostką jest, że T-72S (czyli eksportowa odmiana T-72B) wykorzystywała ten sam przedni pancerz.

Dodatkowe środki ochrony T-72B obejmowały:

• Ulepszoną ochronę przed promieniowaniem, zarówno całego pojazdu (wykładzina) jak i poszczególnych członków załogi
• Wyrzutnie granatów dymnych 902B Tucha
• System odcinający dopływ gorącego powietrza (Soda)
• Szybko reagujący system tłumienia pożaru 3 EC 13 Inej

Dzięki przezbrojeniu w nową, zmodernizowaną armatę 2A46M kal. 125 mm i system naprowadzania pocisków rakietowych 9K120 Swir, armata mogła strzelać pociskami 9M119. Pocisk rakietowy Swir jest prowadzony półautomatycznie, w kodowanej wiązce laserowej emitowanej przez celownik działonowego, i może trafić wrogi czołg z celnością wynoszącą 80 procent z odległości 4000 m oraz penetracją wynoszącą pomiędzy 600 i 650 mm RHAe.

Pojazd wyposażono ponadto w nowy system kierowania ogniem 1A40-1 z celownikiem dziennym TPD-K1 z dalmierzem laserowym i automatycznym kompensatorem, dzięki czemu przy celowaniu były uwzględniane warunki atmosferyczne, temperatura, prędkość celu i kilka innych czynników, co znacznie zwiększało prawdopodobieństwo trafienia pierwszym strzałem.

Nowy był też stabilizator uzbrojenia (oznaczenie 2E42-2). Elewacja armaty ustawionej w kierunku jazdy z wyłączonym stabilizatorem wynosiła do +-13, zaś depresja do -6 stopni. Szybkostrzelność miała wartość 8 strzałów na minutę. Pojazd przewoził 45 nabojów (w tym 22 bezpośrednio w automacie ładowania).

Ponadto czołg został wyposażony w nowy układ łączności Abzac, czyli radiostację R-173, nadajnik R-173P, telefon wewnętrzny R-174 i blok filtrów antenowych. Zestaw miał zasięg wynoszący około 20 km.

Modernizacja pociągnęła za sobą wzrost masy czołgu z 41 do 44,5 tony. Aby nie ucierpiała na tym mobilność pojazdu, zastąpiono silnik Diesla V-46-6 o mocy 780 KM z T-72A nowym wielopaliwowym, czterosuwowym 12-cylindrowym Dieslem V-84-1 o mocy 840 KM (niektóre źródła używają oznaczenia V-84M).

Produkcja T-72B trwała od 1985 do 1992 roku. Zmodernizowane czołgi stopniowo zastępowały starsze egzemplarze T-72, który wraz z T-90 do dziś stanowi podstawę uzbrojenia rosyjskich sił zbrojnych.

Powstały różne wersje pojazdu:

• T-72BK – wersja dowodzenia z radiostacją R-130 i systemem nawigacji TNA-4
• T-72B-1 – wersja bez systemu naprowadzania pocisków rakietowych 9K120 Swir

Największe ulepszenie podczas produkcji czołgu stanowi model T-72B 1989 (czasem niepoprawnie oznaczany jako T-72BM) – wersja z ulepszoną ochroną, składającą się z zaawansowanego zestawu ERA Kontakt-5 na przednim pancerzu. Kolejny raz zmianie uległ w niej układ opancerzenia przedniego pancerza. Tym razem częściowo reaktywne elementy zintegrowano bezpośrednio w samym opancerzeniu. Struktura opancerzenia wyglądała tak:

• stalowa płyta grubości 25 mm
• odstęp wynoszący 37 mm, częściowo wypełniony warstwami ładunków wybuchowych
• stalowa płyta grubości 50 mm
• 5-milimetrowa gumowa warstwa, po której następowała stalowa płyta grubości 3 mm
• odstęp wynoszący 19 mm
• 3-milimetrową stalowa płyta, po której następowała gumowa warstwa grubości 5 mm
• stalowa płyta grubości 60 mm
• osłona przed promieniowaniem grubości 10 mm
• stalowa płyta grubości 60 mm

Ta skomplikowana konfiguracja poprawiła ochronę przed pociskami kinetycznymi do około 500-550mm RHA, zaś przed PK do ok. 600-900mm RHA (różne źródła podają różne liczby). Wartości te nie uwzględniają zamontowanego na wierzchu kadłuba zestawu opancerzenia Kontakt-5. Konfigurację zachowano nawet w nowszych wariantach T-72 oraz wczesnych T-90.

Na eksport T-72B trafiły dopiero po upadku Związku Radzieckiego pod postacią 2001 ulepszonych wariantów T-72S. Po wstrzymaniu produkcji T-72B rozpoczął się proces modernizacji czołgu, który trwa do dzisiaj. T-72B3 to najnowsza masowo wdrażana wersja T-72B, która nie zostanie jednak uwzględniona w modelu T-72B w Armored Warfare, który bazuje na modelu 1985. Zostanie ona omówiona w kolejnym artykule.

W przeciwieństwie do poprzednika T-72A i wariantów eksportowych T-72, odmiana T-72B brał udział w konfliktach zbrojnych, mających miejsce tylko na obszarze byłego ZSRR. Czołg brał udział (po stronie rosyjskiej) w nieudanym zamachu w Groznym, a ostatnio w konflikcie na Ukrainie.

Uwaga poniższe informacje mają status "w rozwoju", mogą ulec zmianie.

W Armored Warfare T-72B zastąpi T-72A 6 poziomie w gałęzi czołgów z serii T Marata Shishkina. T-72A pojawi się (w historycznej konfiguracji) na 5 poziomie, zaś T-72 Ural wraz z T-64 - w oddzielnej gałęzi - na 4 poziomie. T-64 będzie prowadzić do równoległej gałęzi T-80.