W centrum uwagi: M60A3

Pod koniec lat 60. zeszłego wieku problemy rozwoju M60A2 stały się dla każdego oczywiste. Słychać było coraz więcej głosów opowiadających się za powrotem klasycznej koncepcji czołgu z działem o dużej prędkości wylotowej pocisków. W międzyczasie rozwój MBT-70 szedł już pełną parą, co nie powstrzymało amerykańskich inżynierów od eksperymentów z kadłubem M60.

Przyczyna (abstrahując od planu b w przypadku wstrzymania rozwoju MBT-70) była natury finansowej. Modernizacja serii M60 kosztowałaby dużo mniej niż wyprodukowanie kompletnie nowego czołgu nawet nie tak drogiego i kompleksowego jak MBT-70. Ponadto wnioski wyciągnięte z rozwoju MBT-70 można było wykorzystać do ulepszenia M60, co zademonstrował w 1968 roku Chrysler.

W listopadzie tegoż roku Chrysler złożył propozycję ulepszenia M60A1. Modernizację nazwano roboczo K-Tank. Składała się z kadłuba M60A1 i nowej wieży, na której zainstalowano długą armatowyrzutnię XM150 152 mm, zaprojektowaną na potrzeby MBT-70. Tak zwana wieża K-Turret nie była pochodną istniejącej wieży M60A1, lecz nową, pochyłą konstrukcją z homogenicznej walcowanej stali.

Działo było wspomagane przez półautomatyczny mechanizm ładowania na 3 pociski. Ogólnie rzecz biorąc wieża była dobrze chroniona, przewoziła więcej amunicji i nie cierpiała z powodu rozdzielenia załogi jak M60A2. Ważyła jednakże około 800 kilogramów więcej. Nadmienimy, że mieściło się w niej więcej amunicji niż w wieży M60A2.

Czołg K-Tank 152 mm doczekał się makiety (uwzględniającej kilka ulepszeń zawieszenia), w tym wersji wyposażonej w szybkostrzelną armatę gładkolufową kalibru 120 mm (oznaczoną jako Delta Gun). Projekt zapowiedział się ciekawie, ale nie doczekał się realizacji ze względu na dziurę budżetową. MBT-70 kosztował więcej nie wojna w Wietnamie i to przesądziło o jego losie. Wziąwszy pod uwagę też niechlubny model Starship, stawało się coraz bardziej jasne, że armia amerykańska musi postawić na M60A1.

I tak postanowiono ulepszyć w kilku etapach czołgi Patton. Wszystkie ulepszenia musiały spełnić jeden wymóg, mianowicie kompatybilność z całymi seriami M48 i M60.

Pierwszy etap obejmował nowy, łatwiejszy w konserwacji i trwalszy filtr powietrza, lepsze gąsienice T142 oraz nowy mechanizm stabilizacji działa (określany jako dodatkowa stabilizacja), która znacznie poprawił celność w ruchu. Pierwsze komponenty pojawiły się w 1971 roku. M60A1 wyposażony w owe filtry powietrza, nowe gąsienice i dodatkową stabilizację znany jest pod nazwą M60A1 (AOS).

Drugi etap przewidywał znaczną poprawę niezawodności silnika - skupiono się na częściach, które przysparzały załodze najwięcej utrapień. W nowym wariancie silnika AVDS-1790 (noszącym oznaczenie AVDS-1790-2C) ulepszono rozruszniki, wtrysk paliwa, cylindry, systemy elektryczne i sprężarki. Nie produkował on wprawdzie więcej mocy niż silnik wyjściowy, ale miał większą trwałość.

Etap ten nazwano „Reliability-Improved Selected Equipment” (co oznacza „zwiększenie niezawodności wybranych komponentów”. Silniki AVDS-1790-2C zamontowano w czołgach M60A1 (AOS) w 1975 roku. I tak powstał nowy wariant, M60A1 (RISE).

Trzecie stadium rozwoju stanowiło techniczną część drugiego. Przewidziano w nim wdrożenie do M60A1 (RISE) większej liczby zaawansowanych komponentów. Należały do nich:

• Dalmierz laserowy
• Solidny komputer
• Ulepszone zawieszenie (oznaczone jako TOB i pierwotnie opracowane dla K-Tank)
• Ulepszony pasywny peryskop jazdy w nocy AN/VSS-3A
• Nowa osłona termiczna działa
• Nowe pasywne celowniki kierowcy
• Nowe peryskopy dowódcy i działonowego
• Nowy zestaw do brodzenia w głębokiej wodzie

Model M60A1 (RISE) z tymi dodatkowymi częściami oznaczono jako 105mm Gun Full Tracked Combat Tank M60A1E3. W porównaniu z oryginalnym M60A1 wersja M60A1E3 była wyposażona we wszystkie ulepszenia AOS i RISE, takie jak stabilizacja działa i niezawodny silnik. Wyżej wymienione komponenty 3 etapu nie występowały jednakże wszystkie na raz w pierwszych prototypach. Dodawano i testowano je stopniowo.

Dwanaście prototypów M60A1E3, które zbudowano do marca 1973 roku, poddano gruntownym testom w Yuma, Aberdeen i Fort Knox. Niektóre z nazwanych wyżej komponentów (dokładnie rzecz biorąc celowniki) wdrożono również w standardowej wersji M60A1 (RISE), wskutek czego powstała specjalna wersja, oznaczona w 1977 roku jako M60A1 (RISE) (PASSIVE).

Testy wypadły całkiem nieźle. Nowe zawieszenie TOB oznaczało dużą poprawę jazdy, zwłaszcza w w terenie oraz wpłynęło korzystnie na ogólny komfort jazdy, stabilność i celność podczas jazdy. Z biegiem czasu pojawiły się jednakże dwa kolejne obiecujące zawieszenia (hydropneumatyczne w MBT-70 oraz zawieszenie o nazwie ATB z zaawansowanymi drążkami skrętnymi). Zawieszenia zostały poddane rozległym testom, ale - przypuszczalnie z uwagi na koszt - nie zostały wdrożone.

Wdrożono za to nowy system kierowania ogniem, w skład którego wchodził:

• Dalmierz laserowy AN/VVG-2 (który zastąpił stary M17)
• Komputer balistyczny XM21 (nazwa wersji produkcyjnej brzmiała M21)
• Czujnik wiatru

Oprócz tego M60A1E3 zyskał nowy, dużo bardziej niezawodny współosiowy karabin maszynowy (produkowany na licencji MAG-58) i wyrzutnię granatów dymnych M239.

M60A1E3, do którego wprowadzono owe zmiany, zatwierdzono do masowej produkcji w 1979 roku pod oznaczeniem 105mm Gun Full Tracked Combat Tank M60A3.

Co nie oznaczało końca rozwoju maszyny. Już w czerwcu 1978 roku zatwierdzono nowe celowniki działonowego z oznaczeniem Tank Thermal Sights, które zastąpiły pasywne celowniki nocne i w dużym stopniu zwiększyły zasięg widzenia w nocy oraz przy niepogodzie jak deszcz lub mgła. Począwszy od sierpnia 1979 roku wyposażono w te urządzenia kilka M60A3. Tak powstał wariant M60A3 (TTS).

W trybie późniejszym wdrożono system dzięki któremu czołg mógł poprzez wtryskiwanie paliwa do układu wydechowego generować kłęby gęstego dymu i tym samym szybko zniknąć z celowników wroga (w tym działających na podczerwień). Wspomnieć należy jeszcze o technicznych ulepszeniach, mających na celu zwiększenie niezawodności i bezpieczeństwa:

• Automatyczny halonowy system przeciwpożarowy
• Ulepszony właz kierowcy
• Nowy silnik pomocniczy do napędu obrotu wieży
• Ulepszone filtry powietrza
• Stalowe wałki skrętne zamiast aluminiowych

Dzięki tym ulepszeniom seria M60 (wraz z MBT-70) pozostała wołem roboczym armii USA do chwili wkroczenia na scenę czołgu podstawowego Abrams.

M60A3, podobnie jak jego poprzednik M60A1, był solidną maszyną. Stalowe opancerzenie kadłuba i wieży miało następujące wartości:

Kadłub

• Górna płyta przedniego pancerza: 109 mm (pochylona pod kątem 65 stopni)
• Dolna płyta przedniego pancerza: 143-85 mm (pochylona pod kątem 55 stopni)
• Opancerzenie boczne kadłuba: 74-36 mm
• Tylny pancerz kadłuba: 41-30 mm (grill miał grubość 25 mm)
• Spód kadłuba: 19-13 mm
• Wierzch kadłuba: 36 mm

Wieża

• Osłona działa: 127 mm (pochylona pod kątem 60 stopni) – opancerzenie osłony w linii wzroku wzrosło ze 130 mm do 254 mm
• Przód wieży: równający się 254 mm
• Boki wieży: równające się 140 mm
• Tył wieży: równający się 57 mm
• Dach wieży: 25 mm

Czołg uzbrojono w armatę gwintowaną M68E1 kal. 105 mm z osłoną termiczną. Depresja działa wynosiła -10, zaś elewacja +20 stopni. Maksymalna szybkostrzelność sięgała około 7 strzałów na minutę, o ile armatę obsługiwał dobry działonowy.

Pojazd był napędzany silnikiem wysokoprężnym AVDS-1790-2C z doładowaniem o mocy 650 KM, połączonym z mechaniczną skrzynią biegów i umożliwiającym rozwinięcie prędkości do 48 km/h. W porównaniu z M60A1 nowa wersja miała trochę większą masę (51,98 tony), co nie zaważyło na jej maksymalnej prędkości, która była taka sama dla całej wersji.

Produkcja M60A3 i jednocześnie M60A1 miała miejsce w latach 1978-1979. W roku 1980 wycofano z niej starszy model. Do wstrzymania produkcji w 1987 roku wyprodukowano łącznie 5400 egzemplarzy czołgu M60A3, w tym 1700 od podstaw zbudowanych maszyn i 3700 konwertowanych starszych modeli M60.

W latach 80. XX wieku znajdujące się na amerykańskiej służbie M60A3 stacjonowały głównie w Europie. Pod koniec lat 80. wprowadzono dodatkowe opancerzenie i ERA. Nie mniej jednak w trakcie operacji Pustynna Burza (jedyne poważniejsze wykorzystanie bojowe amerykańskich M60A3) armia USA zastąpiła M60 Abramsami. Zestawy ERA trafiły tylko do M60A1 Korpusu Piechoty Morskiej Stanów Zjednoczonych – znajdujące się na wyposażeniu US Army egzemplarze M60A3 walczyły bez niego.

Czołgi podstawowe M60A3 spisały się nieźle w Iraku, co można jednakże powiedzieć też o pozostałym wyposażeniu w rękach Amerykanów. Armia iracka miała niewielkie szanse przeciwko świetnie przeszkolonej i wykorzystującej najnowsze technologie US Army. W wojnie zasłynął wprawdzie Abrams, ale nie należy lekceważyć jego poprzednika. Pociski APFSDS kal. 105 mm, jakimi strzelały M60A1 i M60A3, zmiażdżyły sporą liczbę wrogich czołgów, w tym kilka T-72. Należy wiedzieć, że do stolicy Kuwejtu pierwszy wjechał M60A3, a nie Abrams.

W Pustynnej Burzy główną rolę odegrały Pattony, zresztą ostatnią w swojej karierze. Po zakończeniu zimnej wojny duża flota czołgów, przeznaczonych do zwalczania ZSRR w Europie, straciła rację bytu. Siły lądowe USA dysponowały wówczas około 9000 egzemplarzami czołgów serii M60. Wiele z nich odsprzedano lub nawet sprezentowano innym krajom, pozostałe czołgi zostały wyparte przez Abramsy. Ostatnią jednostką, w której zastąpiono M60A3 Abramsami, był 1 batalion 365 Dywizji Pancernej Gwardii Narodowej stanu Kansas (Kansas National Guard). Miało to miejsce w maju 1997 roku. Ostatnie M60A3 w amerykańskiej służbie sprzedano lub zezłomowano.

Po roku 1991 zakup M60A3 był przystępną cenowo opcją dla państw, które z jakiegoś powodu nie paliły się do zakupu sprzętu radzieckiego. W ten sposób czołgi M60A3 zawędrowały do różnych krajów na całym świecie:

• Bahrajn (180)
• Brazylia (91)
• Egipt (kilka tysięcy czołgów kupionych od USA i Austrii w latach 1999-2002)
• Grecja (669, w międzyczasie po większości zastąpione Leopardami)
• Maroko (400)
• Arabia Saudyjska (450)
• Tajwan (450)
• Turcja (ponad 900 M60 różnych wariantów)
• Jemen

Do użytkowników należą też między innymi Portugalia, Liban i Hiszpania. Austria zastąpiła M60A3 pod koniec lat 90. XX wieku Leopardami 2, zaś Izrael wycofał warianty M60 w okolicach 2014 roku.

Począwszy od lat 90. ubiegłego wieku pojawiło się kilka wartych uwagi modernizacji M60, w tym:

• Seria Magach (obejmująca głęboko zmodyfikowane izraelskie M60)
• Sabra (izraelsko-turecka modernizacja M60, wciąż na służbie)
• Prototyp Super M60
• Prototypy M60-2000 i 120S (ucieleśniające próby modernizacji M60 z pomocą technologii Abramsa)
• M60A3 SLEP (ostatnia korzystna cenowo modernizacja z działem kal. 120 mm, które zastąpiło stare M68)

Wszystkie te pojazdy różnią się w dużym stopniu od standardowej wersji M60A3 i być może doczekają się w przyszłości oddzielnych artykułów. Co do standardowego M60A3, jest on, niestety, jak na potrzeby współczesnego pola bitwy absolutnie przestarzały. Poziom ochrony, jaki zapewnia jego opancerzenia, nie chroni w dostatecznym stopniu przed nowoczesnymi zagrożeniami (takimi jak zaawansowane przeciwpancerne pociski kierowane)

Jeden z zaawansowanych wariantów M60, mianowicie turecki Sabra, bierze obecnie udział w tureckiej ofensywie w Syrii i nie spisuje się najlepiej. Wiele jego egzemplarzy uległo już zniszczeniu, co zmusiło siły zbrojne Turcji do wdrożenia Leoparda 2 i postawiło przyszłość Sabra pod znakiem zapytania.

W aktualizacji 0.19 M60A3 będzie czołgiem 5 poziomu, dostępnym poprzez M60A1 Pattona 4 poziomu, który należy do grona wprowadzonych ostatnio pojazdów. W przeciwieństwie do M60A2 czołg podstawowy M60A3 zachowa taki sam styl gry jak M60A1. Przyzwoita mobilność w parze z celnością i potężną armatą gwintowaną kalibru 105 mm to alternatywa dla graczy, zorientowanych w alfie na M60A2. Więcej informacji na temat zmian w ramach Balansu 2.0 znajdziecie w serii poświęconych mu artykułów.

Do zobaczenia na polu bitwy!