Czołg podstawowy Typ 69 to pierwsza popularna i daleko idąca modernizacja czołgu Typ 59. Nie rozchodzi się przy tym o pierwszą modyfikację sensu stricte, lecz pierwszą, która zyskała nowy numer w oznaczeniu.
Historia oryginalnego czołgu Typ 59 jest powszechnie znana. Dawno, dawno temu dwa wielkie państwa – Związek Radziecki i Chiny – kooperowały ze sobą w wielu dziedzinach, w tym w produkcji broni. W ramach „braterskiej pomocy” Rosjanie zapewnili Chińczykom licencję i środki, potrzebne do produkcji rodzimej wersji wszechobecnego radzieckiego czołgu średniego T-54A. Chińczycy montowali czołgi (oznaczone jako Typ 59) początkowo z części dostarczonych przez Rosjan, później pojazd budowany był w całości w Chinach.
W przypadku oryginalnego Typ 59 nie może być mowy o wariancie T-54A, lecz o wierną kopię oryginału, dzielącą z nim takie cechy jak:
- Stalowy pancerz (pochyły, spawany kadłub i odlewana wieża)
- Armata gwintowana D-10 kal. 100 mm
- Silnik Diesla 520 KM
W porównaniu ze standardowym T-54 wariant T-54A miał kilka ulepszeń, w tym:
- Jednoosiowy stabilizator STP-1 „Horyzont” (od 1955 r. ulepszony dwuosiowy)
- Przedmuchiwacz armaty
- Nowy elektryczny napęd wieży
- Ulepszone celowniki działa TSh-2A-22
- Noktowizor TVN-1 dla kierowcy
Do tego doszło jeszcze kilka mniejszych ulepszeń. Ogółem rozchodziło się o solidny czołg, który w okolicach 1958-1959 miał już prawie piętnaście lat i sięgał korzeniami w drugiej wojnie światowej. W ZSRR zdawano sobie z tego sprawę i zaczęto pracować nad modernizacją pojazdu. To właśnie między innymi z tego powodu nie widziano problemu w tym, żeby „podzielić się” czołgiem z Chińczykami.
Współpraca przebiegała w miarę dobrze, zwłaszcza uwzględniwszy, że każde państwo miało z drugim jakiś problem. Zarówno Związek Radziecki jak i Chińska Republika Ludowa uważały, że ich własna forma komunizmu jest jedyną właściwą... Aby rozstrzygnąć i poszukać pokojowego rozwiązania ideologicznych różnic, zorganizowano spotkanie przedstawicieli obu krajów.
Takie były przynajmniej zamysły. W rzeczywistości rozpętał się trwający dekadę spór, którego kulminacją był niewielki graniczny konflikt zbrojny i daleko idące konsekwencje dla obu krajów, z których najważniejszą było zaniechanie wojskowej współpracy. ZSRR poszedł własną drogą, zaś Chinom została się w spadku duża flota czołgów Typ 59, które się z czasem się zestarzały.
Pozbawieni dostępu do zaawansowanych radzieckich technologii, odnośnej wiedzy i funduszów Chińczycy postawili na jedyne w tej sytuacji logiczne rozwiązanie – modernizację czołgów Typ 59 w celu zwiększenia ich wartości bojowej i dopasowania do współczesnych pól walki.
Z powodu technologicznej przepaści między ZSRR i Chinami wyprodukowanie ulepszonej wersji oryginalnego czołgu Typ 59 zajęło Chińczykom ponad dekadę. Faktycznie modernizacja przebiegała dwoma, oddzielnymi torami. Pierwszy z nich polegał na ulepszeniu pierwotnego Typ 55 z pomocą dodatkowego wyposażenia i doprowadził do rozwoju szeregu wariantów i prototypów, w tym:
- Typ 59-I
- Typ 59-IA
- Typ 59-II
- Typ 50C
- Typ 59D
- Typ 59-120
- Typ 59-125
Drugie podejście miało na celu zbudowanie całej, niezależnej gałęzi pojazdów na ulepszonym kadłubie Typ 59, które zasłynęły jako Typ 69. Co ciekawe, jako pierwszy ruszył na początku lat 60. XX wieku program Typ 69, podczas gdy modernizacje Typ 59 powstały głównie na bazie doświadczeń, zebranych w latach 60. i 70. ubiegłego wieku. Jak będziecie mieli okazję przeczytać, sam program Typ 69 był jednym wielkim bałaganem.
Pierwsze wymogi, dotyczące Typ 69, sformułowano w 1963 r., zaś pierwsze prototypy zjechały z taśm produkcyjnych w Fabryce 617 (znanej też jako Fabryka Czołgów Baotou) już w 1964 r., przy czym w niektórych źródłach jest mowa o 1966 r.
Od Typa 59 pojazd różnił się w kilku istotnych punktach: Po pierwsze, oryginalną kopię armaty gwintowanej D-10T 100 mm (na chińskiej służbie zwanej armatą Typ 59) zastąpiono nowym działem gładkolufowym o oznaczeniu Typ 69 z celownikami IR i dalmierzem laserowym pierwszej generacji i rodzimej produkcji. Oryginalny silnik wysokoprężny 12150L 520 KM (wierna kopia oryginalnego radzieckiego silnika T-54) zastąpiono bardziej potężnym wariantem z oznaczeniem 12150L-7, produkującym 580 KM. Nie była to nadzwyczaj udana konstrukcja, która nie spełniła oczekiwań wojska – problematyczna była zwłaszcza armata:
- Nie była na tyle potężna, aby móc zwalczać nowoczesne radzieckie i zachodnie czołgi
- Była mniej celna od armaty gwintowanej Typ 59 (wariant D-10T)
- Ze względu na niską jakość obróbki w Chinach w lufie zbierało się po strzelaniu za dużo osadów
Wariant ten faktycznie nigdy nie trafił do masowej produkcji. Kolejny duży skok w rozwoju Typ 69 nastąpił w roku 1969, kiedy podczas incydentu na wyspie Damanskij Chińczycy przechwycili radziecki czołg T-62. Po skrupulatnym zbadaniu czołgu Chińczycy wprowadzili do kadłuba Typ 69 kilka ulepszeń, takich jak nowy zestaw ochrony przed bronią masowego rażenia i kopia celownika IR Luna.
I tutaj zaczyna się robić naprawdę ciekawie.
Prawdziwy przełom nastąpił jednakże dopiero na początku lat 80. zeszłego wieku. To wtedy też nazewnictwo stało się tak nieprzejrzyste, że nawet chińskie źródła są sprzeczne. Powszechnie przyjmuje się, że dwa główne warianty Typ 69 noszą oznaczenia:
- Typ 69-I
- Typ 69-II
Tę informację podaje wiele zachodnich źródeł, w tym Wikipedia. Zdrowy rozsądek podpowiada, że „II” powinien nastąpić po „I”, co zdają się potwierdzać zachodnie źródła. Należy wiedzieć, że w chińskim nazewnictwie I i II nie odpowiadają kolejności wersji. „II” oznacza pojazdy na eksport, natomiast „I” maszyny, przeznaczone do rodzimego użytku. Tak też to wygląda w przypadku Typ 69.
Bazując na różnych sprzecznych źródłach (włączając chińskie) można wywnioskować, że wydarzył się następujący „wypadek przy pracy”:
Po wyżej wspomnianych testach prototypu Typ 69 w latach 60. XX wieku (co ciekawe, ten pojazd bywa też nazywany Typ 69, co zwiększa zamieszanie) po przechwyceniu T-62 przez Chińczyków w 1969 r. program rozwoju utknął w miejscu. Na początku lat 70. ubiegłego wieku po poznaniu konstrukcji radzieckiego czołgu Chiny skopiowały szereg komponentów T-62 i wyprodukowali (przy czym była to bardzo ograniczona produkcja) wariant o oznaczeniu Typ 69 (a nie, jak utrzymują niektóre źródła, Typ 69-I).
Lata 70. spowite są mgłą tajemnicy. Zdaje się, że z powodów politycznych i technologicznych rozwój zatrzymał się w miejscu. Dopiero pod koniec dekady na bazie ocieplenia stosunków z Zachodem Chińczykom udał się przełom. Zyskali oni dostęp do zachodnich technologii, co w latach 80. z jednej strony uruchomiło wyżej wspomniany program modernizacji Typ 59, z drugiej reaktywowało rozwój Typ 69. Celem programu Typ 69 było wyprodukowanie znacznie ulepszonej wersji Typ 69. Obydwa programy przebiegały mniej więcej równolegle, przy czym ulepszenia Typ 69 były znaczniejsze i dotyczyły raczej całej konstrukcji niż pojedynczych komponentów.
Kolejne etapy rozwoju nastąpiły w latach 70. oraz na początku lat 80. zeszłego wieku. Chińczycy z wielką uwagą śledzili przebieg wojny w Wietnamie, w której wspierali bronią i wyposażeniem Wietnam Północny. To samo tyczy się wojny chińsko-wietnamskiej w 1979 r. oraz wojny iracko-irańskiej. Wyniesione z nich lekcje zaowocowały kompletnie nowym, oddzielnym programem czołgu podstawowego, i doprowadziły do powstania chińskiego czołgu podstawowego Typ 80/88 oraz jego ulepszonych wariantów.
Nie rozwiązało to sytuacji Typ 59/69. Pojazdów tych wciąż było sporo i trwała jeszcze ich produkcja (zatrzymano ją dopiero w połowie lat 80. XX w.). Pytanie było, co począć z programem Typ 69.
W końcu postanowiono zmodernizować Typ 69 z przeznaczeniem na eksport. Pojazd ten jest znany pod nazwą Typ 69-II i, począwszy od lat 1982-1984, zalicza się do najpopularniejszych chińskich czołgów eksportowanych.
Względem poprzedniej wersji Typ 69 zyskał kilka ulepszeń, o których wprowadzeniu zadecydowano w 1981 roku na spotkaniu przedstawicieli pięciu chińskich ministerstw, na którym zwłaszcza odpowiedzialni za handel zagraniczny funkcjonariusze opowiedzieli się za tym, żeby pojazd miał dobre osiągi i jednocześnie był niedrogi. Ostatecznie w konstrukcji dokonano aż 526 niezależnych od siebie ulepszeń różnego kalibru, zaś powstały w ten sposób pojazd poddano ocenie w roku 1982.
Po pierwsze, Typ 69-II jest uzbrojony w inną armatę. Z gładkolufowej armaty 100 mm zrezygnowano na korzyść bardziej niezawodnej konstrukcji gwintowanej Typ 69 100 mm, opracowanej na bazie starszego działa Typ 59. Zmodernizowana i strzelająca nowoczesną amunicją, taką jak pociski APFSDS z rdzeniem wolframowym, armata miała się czym pochwalić. Siłę ognia zwiększono jeszcze bardziej z pomocą nowego (choć dość elementarnego) systemu kierowania ogniem, który wyposażono w:
- Dalmierz laserowy TLRLA (zasięg od 300 do 3000 metrów)
- Komputer balistyczny BCLA
- Celowniki działonowego TSGA
- Nowy dwuosiowy stabilizator działa TSFC
Pojazd przewoził 44 sztuki amunicji, depresja armaty wynosiła -5, elewacja +18 stopni, a szybkostrzelność 7 pocisków na minutę.
Ulepszeniu poddano też silnik. Diesel V-12 12150L-7 580 KM zastąpiono wariantem o oznaczeniu 121150L-7BW, produkującym również 580 KM, ale wyposażonym w ulepszony filtr oleju i chłodnicę. Silnik ów wraz z 5-biegową skrzynią biegów umożliwiał ważącej 36,7 ton konstrukcji rozwinięcie prędkości, wynoszącej 50 km/h na drogach (30-32 km/h na bezdrożach). Zasięg operacyjny wynosił 440 kilometrów. Chińskie konstrukcje, wyposażone w ten silnik, można rozpoznać po zaokrąglonym kształcie przedziału silnika.
Opancerzenie było bardzo podobne do pancerza standardowego Typ 59: 100 mm stali na pochylonym kadłubie oraz 200 mm na przodzie wieży. Pojazd nie dorównywał wprawdzie takim nowoczesnym zagrożeniom jak czołg T-72, ale za to był stosunkowo lekki, niewielki i niedrogi.
Pojazd wyposażono też w inne ulepszenia, takie jak:
- Awaryjny pneumatyczny rozrusznik silnika
- Ulepszony hydrauliczny układ kierowniczy (zmniejszający męczenie się kierowcy)
- Nowe radio CWT-167
- Nowy system łączności załogi CYY-168
- Automatyczny system tłumienia pożaru
- Ulepszony generator dymu (wtłaczanie paliwa do mechanizmu wydechowego, wskutek czego powstawał 200-metrowy dym, utrzymujący się przez 2-4 minuty)
- Osłona, zmniejszająca ślad termiczny czołgu
Powstało też kilka podwariantów, w tym:
- Typ 69-IIA (standardowy Typ 69-II, wyposażony w dodatkową ochronę przed bronią masowego rażenia)
- Typ 69-IIB/C/C1 (wersja dowodzenia czołgu Typ 69-II/IIA)
Począwszy od roku 1982 roku konstrukcja Typ 69-II zaczęła trafiać na eksport do krajów na całym świecie. Prawdziwe liczby nie są wszakże znane. Szacuje się, że w latach 1982-1985 wyprodukowano od 3000 do 4000 eksportowych czołgów Typ 69-II, które następnie sprzedano do:
- Iraku (około 2000 egzemplarzy, z których większość uległa zniszczeniu podczas wojen ze Stanami Zjednoczonymi)
- Iranu (około 200 egzemplarzy w myśl zasady „dlaczego uzbroić tylko jedną stronę konfliktu, skoro można uzbroić od razu dwie)
- Tajlandii (w 1987 r. kraj ten kupił ok. 50 czołgów, które wykorzystał następnie w 1988 r. w wojnie z Wietnamem)
- Pakistanu (specjalny, produkowany na licencji wariant z oznaczeniem Typ 69-IIM)
- Bangladeszu
- Birmy
- Sri Lanki
- Sudanu
- Zimbabwe
- Albanii
Podczas gdy główni nabywcy są powszechnie znani, co do mniejszych źródła nie są zgodne, jako że czołgi te często są mylone ze standardowymi radzieckimi T-54/T-55. W rzeczywistości nikt dokładnie nie wie, ile czołgów trafiło do jakich krajów, i prawdopodobnie prawdy nigdy nie poznamy.
Pewne jest jedno. Pomimo faktu, że czołg był stosunkowo dobry i wystarczająco potężny jak na potrzeby krajów trzeciego świata, pod koniec lat 80. XX w. był już kompletnie przestarzały, a szok po porażce największych sił zbrojnych Bliskiego Wschodu (Irak) przyspieszył rozwój nowoczesnego czołgu.
Do wyjaśnienia pozostaje jeszcze tylko jeden rozdział historii Typ 69: Co się stało z Typ-69 I, o którym wspomnieliśmy już w niniejszym artykule?
Z informacji, jakie z trudem udaje się zebrać, wynika, że Typ 69-I pojawił się długo na wersji eksportowej. Ucieleśniał on jedną z prób bezpośredniej modernizacji istniejących czołgów Typ 59 z pomocą technologii Typ 69-II. Innymi słowy, rozchodziło się o czołgi Typ 59, zmodernizowane na krajowy użytek do standardu Typ 69-II. W 1988 roku około 200 egzemplarzy tego pojazdu wyprodukowano i przekazano różnym chińskim jednostkom wojskowym. Kilka z nich znajduje się do dziś w rezerwie, ale ogółem czołgu Typ 69 nie przyjęto na wyposażenie chińskiej armii.
W „Armored Warfare” Typ 69 jest czołgiem podstawowym 2 poziomu w drzewie technologicznym Zhanga Fenga. Chińskie pojazdy są nieco specyficzne, jako że Chiny dołączyły do wyścigu zbrojeń pancernych stosunkowo późno. To dlatego pojazdy niższych poziomów wykorzystują na ogół przestarzałe platformy, wyposażone w lepsze technologie. W kwestii rozgrywki pojazdy poziomów niskich i średnich sprawują się jak rosyjskie czołgi, z tą różnicą, że mają lepsze obrażenia na pojedynczy strzał, co przypłacają z kolei mobilnością. Czołgi te są z reguły powolne i nie najlepiej chronione, ale są zdolne do miażdżących ciosów.
Mamy nadzieję, że się Wam spodobają. Do zobaczenia na polu bitwy!
